'Desierto sonoro' de Valeria Luiselli é unha novela longa pero non se pode dicir que sexa distópica. É simplemente realista, situada nesa paisaxe humana que supoñemos que son os Estados Unidos nos anos anteriores á súa publicación en 2019.
Unha parella que se coñece traballando na gravación de paisaxes sonoras, acaban vivindo xuntos e formando unha familia cos dous fillos que traen. Un neno duns dez
anos ao que lle morreu a nai, unha nena da metade -máis ou menos- que non coñeceu pai. Pero despois dese principio contado como un resumo, entremos na trama: o final anunciado dunha relación. Non se sabe en que momento comeza o declive pero recoñecemos os pasos dese remate. Case a modo de diario vaise describindo ese tempo de desamor no que cómpre separarse como algo irremediable: "xuntos viaxamos sós". El está interesado en gravar as voces dos apaches desaparecidos. Ela, en documentar a viaxe dos nenos inmigrantes sen papeis a través da historia das fillas da súa amiga: dúas nenas que cruzaron a fronteira en busca de asilo e que desapareceron baixo custodia federal. Dous intereses con puntos en común que poderían unilos pero que non o fan.
Nunha furgoneta acompañámolos nunha viaxe dende Nova York ata Arizona na busca da tumba de Gerónimo e o resto dos apaches resistentes. A procura dos lugares onde pernoitar e comer, a música que escoitan no coche, os lugares polos que pasan e nos que tamén procuran diversión para os pequenos, o encontro coa América profunda e as súas conviccións, o medo que chegamos a sentir con eles cando se confían demasiado e se ven rodeados dunha ideoloxía perigosa... Na viaxe, o pai cóntalles historias dos indios que foron sometidos con crueldade, facéndoos desaparecer, quitándolles a dignidade. Cando lle toca a nai, fálalles dos nenos perdidos aos que buscan sen atopar. Os fillos mesturan os relatos que escoitan e amplían coa súa imaxinación. Un día, o neno toma a decisión: van marchar os dous, levan algo de comida, a gravadora da nai e a polaroid porque el un día tamén el se vai converter en alguén que recolle e documenta. Na mochila vai o libro que anda a ler a nai, Elegías para los niños perdidos, que seguen lendo eles. Pérdense, cren atopar aos nenos que andan a fuxir, as rapazas ás que a avoa bordou no vestido o teléfono da nai; con eses nenos intercambian o que levan na mochila. Esa fuxida e eses encontros colocan a novela noutro ámbito, nunha fusión imposible, noutra dimensión que volve á que era cando os atopan.
Remata coa voz do neno que retoma o plano narrativo para contarlle a súa irmá o que viviron porque ela é pequena e non vai poder lembralo. Fóranse alternando no relato, a nai e o neno que comeza por primeira vez xustamente cando asisten ao despegue do avión no que cren que son deportadas as nenas.
"O son de todo e de todos os que algunha vez nos rodearon, o ruído ao que contribuímos e o silencio que deixamos atrás"
Tal vez se podan escoitar o ecos das voces dos indios mortos da mesma maneira que no libro podemos atopar microrrelatos de Monterroso ou textos de El señor de las moscas, El corazón de las tinieblas... A presenza de A estrada é permanente porque están nela, porque tamén o está Kerouac, porque hai adultos e nenos, porque hai nenos perdidos e porque ese comezo "Cando acordou no monte no medio da escuridade e do frío da noite estendeu a man para apalpar o neno que durmía a son del" nos introduce nesa relación filial pero tamén no medo á perda.
A obra vese enriquecida polas reflexións sobre a fotografía, as coleccións, as palabras que por fin lle poden poñer nome a un pensamento ou por asuntos que poden resultar tan banais ou esenciais como o intercambio de saberes entre nenos e adultos "O único que os pais poden darlles realmente aos fillos son os pequenos saberes: así é como te cortas as uñas (...). E o que os fillos poden darlle aos pais é algo menos tanxible, peor á vez máis grande e duradeiro, algo así coma o impulso para aceptar a vida plenamente e comprendela para eles e tratar de explicarlla, comunicarlla con aceptación e sen o máis mínimo rancor." Tal como o fai a cita inicial, a Oración do migrante que di "Partir é morrer un pouco / Chegar nunca é chegar definitivamente."
Uns libros lévannos a outros, este certamente trae os ecos daquel no que un pai camiña cun neno e un carro de supermercado pola estrada. Un pai que moitas veces contesta cun "non sei" e que lle di a modo de testamento ao rapaz: "Cando soñes cun mundo que non existiu nunca ou cun mundo que non ha existir nunca e volvas ser feliz daquela significará que te rendiches".
